Co to jest dojrzałość szkolna?
„CO TO JEST DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA?”
Dojrzałość / gotowość szkolna są to dwa określenia, które stosowane są wymiennie.
Dojrzałość można rozumieć, jako zbiór umiejętności dobrze przez dzieci opanowanych, opartych na zdolnościach aktualnie u nich dojrzewających, np.: dziecko rozpoznaje litery. Natomiast gotowość odnosi się do sfery najbliższego rozwoju czyli tego co dziecko może w niedługim czasie potencjalnie osiągnąć ( np.: dziecko może opanować znajomość liter). Wiąże się ona z przygotowaniem dziecka do podjęcia nauki szkolnej.
Zdaniem B. Wilgockiej- Okoń gotowość szkolna jest wynikiem:
dojrzewania, rozwoju dziecka
własnej aktywności dziecka
pomocy dorosłych odpowiedzialnych za stwarzanie odpowiednich warunków do uczenia się dziecka (rodzice, nauczyciele, przedstawiciele instytucji)
Dziecko, które jest objęte rocznym przygotowaniem przedszkolnym podlega badaniu dojrzałości szkolnej. Badanie dojrzałości szkolnej to nie jest egzamin. To przede wszystkim zebranie informacji o dziecku. Mają one służyć nauczycielowi do wykrycia braków w rozwoju fizycznym, umysłowym czy społecznym i stworzeniu prawidłowej opieki psychopedagogicznej, która zapewniałaby uzupełnienie luk i niedoborów w rozwoju dziecka oraz pomogła w pokonywaniu trudności.
Celem badań dojrzałości szkolnej dziecka jest:
określić stopień przygotowania dziecka do nauki czytania, pisania i liczenia
ustalić na podstawie uzyskanych w badaniu wyników, sposoby indywidualizowania metod i środków uczenia się, stosowanie do zróżnicowanych możliwości dziecka
Podstawę uznania dziecka za zdolne do podjęcia nauki w szkole stanowi osiągnięcie przez nie takiego stopnia rozwoju fizycznego, umysłowego i społecznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym oraz opanowanie umiejętności czytania, pisania i liczenia. Aby dziecko miało brać udział w życiu szkolnym, musi posiadać umiejętność rozumienia i wykonywania poleceń i zadań oraz współżycia i współdziałania w grupie.
Rodzice dzieci, które wkrótce zostaną pierwszoklasistami, zastanawiają się nad tym, jak moje dziecko jest przygotowane do podjęcia tego niewątpliwie trudnego obowiązku. Każda matka i każdy ojciec pragną, aby ich dziecko było dobrym uczniem, by osiągało sukcesy w szkole, a każde dziecko chce mieć dobre oceny, chce być chwalone, wyróżniane, nagradzane. Aby tak się stało, trzeba odpowiednio wcześnie rozpocząć szereg oddziaływań, które mają na celu przygotowanie dziecka do nauki szkolnej. Chociaż w dużej mierze przedszkola przyjęły na siebie zadanie przygotowania dziecka do szkoły to rodzice i tak odczuwają niepokój, niepewność w związku z przyszłą nauką ich dziecka w szkole. Szczególnie dotyczy to rodziców, którzy zauważają, że ich dziecko nie lubi rysować, że płacze przy szlaczkach, nie potrafi złożyć z liter prostych wyrazów, wyróżnić głosek w wyrazie, że pisze literki
i cyferki w odwrotnym kierunku (tzw. pismo lustrzane). Niektórych rodziców niepokoją również takie zachowania, jak niechęć przebywania z innymi dziećmi, nieśmiałość lub nadruchliwość, konflikty z rówieśnikami, lęk przed szkołą, niewyraźna mowa dziecka, dziecinność czy powolność. To wszystko świadczy o tym, że rodzice są utwierdzeni w przekonaniu, iż nie wystarczy umiejętność czytania, pisania, liczenia, by dziecko osiągnęło sukcesy w szkole. Na powodzenie szkolne wpływa wiele czynników, wzajemnie ze sobą powiązanych. Dziecko przekraczające próg szkoły, powinno posiadać zespół umiejętności przydatnych w szkole, określanych jako dojrzałość szkolna. Tym pojęciem określa się zarówno dojrzałość fizyczną, jak i umysłową, społeczną i emocjonalną.
Dojrzałość umysłowa – przejawia się w zainteresowaniu nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami zachodzącymi w najbliższym otoczeniu. Dziecko dojrzałe umysłowo potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas na tej samej czynności, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a słownictwo jest na tyle bogate, że bez problemu potrafi porozumiewać się z innymi. Nie ma problemów ze zrozumieniem przekazywanych wiadomości, poleceń, instrukcji czy treści czytanego opowiadania czy bajki. Dziecko 6 letnie ma już pewien bagaż doświadczeń, spostrzeżeń, który umożliwia mu rozwój wyobraźni i myślenia pojęciowego. Jego dojrzałość szkolna przejawia się również w tym, że potrafi doprowadzić swoją pracę do końca, bo ciekawi go wynik. O poziomie umysłowym dziecka mogą świadczyć jego rysunki. Są bogate w treść, kolory, zawierają dużo szczegółów, są prawidłowo rozmieszczone na kartce. Przy odwzorowywaniu zachowany jest właściwy kierunek, od lewej do prawej krawędzi kartki i z góry na dół. Oceniając dojrzałość umysłową dziecka, bierze się pod uwagę również poziom rozwoju percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo- ruchowej oraz analizy i syntezy słuchowej. Te funkcje w dużej mierze decydują o opanowaniu umiejętności pisania i czytania.
Dojrzałość społeczna – prawidłowo nawiązuje kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, potrafi współżyć w zespole, przestrzegać reguł życia w zbiorowości, przestrzegać zawartych umów. Charakteryzuje go zdyscyplinowanie, obowiązkowość, samodzielność. Samodzielność dotyczy nie tylko czynności samoobsługowych, jak ubieranie się, mycie, czesanie, ale dotyczy także samodzielnego przygotowania się do lekcji, spakowania tornistra, a także samodzielnego podejmowania prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych ( np.: przy przechodzeniu przez jezdnię). Od 6 latka wymaga się zrozumienia prostych sytuacji społecznych i rozeznanie, co jest dobre, a co złe (np.: że nie wolno krzywdzić innych, niszczyć cudzej własności, przywłaszczać sobie znalezionych rzeczy). Dziecko dojrzałe społecznie dobrze czuje się w nowym środowisku, z chęcią podejmuje zadania na rzecz innych np. dyżury . Przejawem niedojrzałości społecznej jest stałe absorbowanie uwagi nauczyciela, domaganie się ciągłego wyróżniania i dążenie do uprzywilejowanej pozycji w grupie. Dzieci niedojrzałe społecznie mogą też izolować się od grupy, stronić od kolegów, unikać wspólnych zabaw, łatwo poddawać się dominacji kolegów, wykazywać bierność, nieśmiałość, lękliwość czy małomówność.
Dojrzałość fizyczna – to ogólna sprawność organizmu i zdrowie dziecka. Długotrwałe choroby, defekty fizyczne i inne dolegliwości organizmu utrudniają pracę szkolną dziecka. Dziecko szkolne dysponować musi odpowiednim zasobem sił fizycznych i odpornością na zmęczenie. Przy takich czynnościach, jak pisanie, rysowanie, wydzieranie, konstruowanie, nawlekanie koralików i innych pracach plastyczno- technicznych potrzebna będzie dziecku dobra sprawność rąk, koordynacja ruchowa i koordynacja ruchowo- wzrokowa. Dziecko o prawidłowym rozwoju ruchowym potrafi przez chwilę stać na jednej nodze, skakać na jednej nodze, przeskakiwać przez przeszkody. Dobra koordynacja ruchowa umożliwia mu jazdę na rowerze, na rolkach, na nartach.
Dojrzałość emocjonalna – to zdolność do przeżywania bogatego i zróżnicowanego świata uczuć, to odpowiednia do wieku umiejętność panowania nad swoimi emocjami i kontrolowania ich. Impulsywność reakcji 6 latka ulega obniżeniu, zaś czas przeżywania różnych stanów wydłuża się. Dojrzały emocjonalnie 6 latek prawidłowo reaguje na pozytywne bądź negatywne uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce, nie załamuje się z byle powodów. Dziecko niedojrzałe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często popada w konflikty z kolegami.
Wszystkie elementy dojrzałości szkolnej są jednakowo ważne, choć niestety nie rozwijają się harmonijnie.
Szanowni Państwo!
Jeśli cokolwiek budzi państwa niepokój, warto zasięgnąć rady specjalisty: psychologa, pedagoga, logopedy w poradni psychologiczno- pedagogicznej. Określą oni przyczyny trudności dziecka i przekażą zalecenia do pracy. Bywa, że to nauczycielka pierwsza zauważa problemy dziecka i troszcząc się o jego losy wskazuje na potrzebę badań w celu określenia dojrzałości szkolnej. Zachęcam do uważnego słuchania nauczycielek i korzystania z ich sugestii. Badania w poradni są oczywiście dobrowolne i to rodzice decydują, czy z nich skorzystają.
I na koniec mały test dla rodziców: Czy twoje dziecko to potrafi?
przy rozstaniu z opiekunem jest pogodne, nie płacze
łatwo nawiązuje kontakt z rówieśnikami i dorosłymi
umie zgodnie bawić się w grupie
umie czekać na swoją kolej
kończy rozpoczętą pracę, sprząta po sobie
wykonać podstawowe czynności samoobsługowe: samodzielnie zjeść, ubrać się, zawiązać sznurowadła, zapiąć guziki, zamki
słucha opowiadania, bajki, muzyki
podporządkowuje się poleceniom słownym i przestrzega norm postępowania
wie ile ma lat, zna swój adres, czym w pracy zajmują się rodzice
kolorując rysunek nie wychodzi za linie
narysować rysunek postaci ludzkiej z zachowaniem proporcji
lepić z plasteliny, ciąć nożyczkami według linii prostej i krzywej
umie obchodzić się przyrządami do rysowania, malowania, pisania
opowiadając np. rysunek - posługuje się zdaniami rozwiniętymi
prawidłowo wymawia wszystkie głoski, a wymowa jest poprawna pod względem gramatycznym
wyróżnia głoski na początku i na końcu wyrazu
dzieli zdanie na wyrazy, wyrazy na sylaby i głoski
różnicuje wyrazy dźwiękopodobne np. półka- bułka, kura- góra, bada- pada itp.
rozwiązać proste zagadki
wymienić kilka różnic w pozornie takich samych obrazkach, przedmiotach
czytać proste teksty
dobrać w pary przedmioty lub obrazki, klasyfikować je według określonej zasady np. owoce, pojazdy, zwierzęta
łączyć zbiory według określonej cechy np. wielkość, kolor
przeliczać przedmioty do 10; po przeliczeniu powiedzieć ile ich jest
dodawać i odejmować na konkretach w zakresie 10
odróżnia lewą stronę od prawej
wskazuje lewą i prawą stronę osoby stojącej na wprost
składa pociętą na części widokówkę
odróżnia z otoczenia dźwięki np. pojazdów, instrumentów, głosy zwierząt
odtwarza prosty układ rytmiczny wystukany przez dorosłego
wykonuje proste ćwiczenia gimnastyczne, uczestniczy w zabawach ruchowych
uczyć się na pamięć wierszyków, rymowanek
Literatura:
Wilgocka- Okoń B., Gotowość szkolna dziecka sześcioletniego, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003
Wilgocka- Okoń B., Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 1972
Żebrowska, Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986