Czynniki warunkujące zdrowie
CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ZDROWIE
Według Światowej Organizacji Zdrowia definicja zdrowia brzmi następująco:
„Zdrowie jest pełnią fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia, a nie tylko
brakiem choroby lub niepełnosprawności”.
Definicja określa chorobę jako stan, który nie jest optymalnie dobrym samopoczuciem fizycznym,
psychicznym i społecznym jednostki. Definicja włącza więc w pojęcie choroby całą sferę zjawisk dyskomfortu psychicznego. Czymś najbliższym zdrowiu jest stan fizyczny
i umysłowy braku dolegliwości, pozwalający dalej sobie działać tak efektywnie i tak długo, jak tylko jest
to możliwe w środowisku, w którym żyje.
Zdrowie bowiem zajmuje wysoką pozycję wśród wartości cenionych przez społeczeństwo, ale nie
jest to jakaś wartość sama dla siebie. Ludziom bowiem chodzi przede wszystkim
o możliwość sprawnego funkcjonowania, a choroba budzi lęk i zgrozę, gdyż te sprawności zakłóca.
Wychowanie zdrowotne zapewniające najskuteczniejszą ochronę zdrowia dziecka, jest obowiązkiem rodziców, od najwcześniejszego okresu życia niemowlęcia i ma szczególne znaczenie dla profilaktyki i spotęgowania zdrowia. Polega ona w tym wieku na wdrażaniu dziecka do nawyków higienicznych, wyrabiania sprawności związanych z higieną życia codziennego oraz pobudzania zainteresowań dziecka sprawami zdrowia.
Podstawą zdrowia jest korzystne oddziaływanie człowieka na otaczające środowisko, oraz tego środowiska na organizm człowieka. Pośród ważniejszych czynników warunkujących zdrowie uwzględnić należy:
- Genetyczne i adaptacyjne uwarunkowania zdrowia, rozumiane jako predyspozycja dziedziczno - rodzinna, czyli rodzinnie uwarunkowana odporność lub przydatność osobnicza na określone stany chorobowe.
2. Środowiskowe uwarunkowania zdrowia związane m. in. z :
a) środowiskiem wewnętrznym
b) środowiskiem zewnętrznym (w tym również z czynnikami klimatyczno-pogodowymi)
c) środowiskiem zawodowym.
3. Uwarunkowania zdrowia związane z poziomem świadomości i oświaty zdrowotnej, stylem życia oraz leczniczo–profilaktyczną działalnością służby zdrowia, których wyrazem są:
a) zwyczaje i styl życia
b) nawyki i używki
c) uzależnienia
d) higiena życia codziennego
e) racjonalna profilaktyka ekologiczna
f) racjonalna profilaktyka żywieniowa
4. Inne czynniki warunkujące zdrowie.
GENETYCZNE I ADAPTACYJNE UWARUNKOWANIA ZDROWIA.
Każdy organizm żywy, a w szczególności organizm człowieka, ma m. in. wrodzoną predyspozycję do obrony oraz przydatność na zachorowania na określone choroby. Jest ona indywidualnie zróżnicowana, uwarunkowana odpowiednimi genami zawartymi
w materiale chromosomalnym poszczególnych osób.
Ta predyspozycja może być przekazywana przez rodziców na potomstwo z pokolenia na pokolenie. Może też w toku życia osobniczego być modyfikowana, potęgowana.
U większości poczętych i rodzących się organizmów ludzkich te uwarunkowania, czyli kod genetyczny, są odpowiedzialne za prawidłowy rozwój nowego organizmu, oraz niezbędne mechanizmy obronne i adaptacyjne.
Z drugiej strony należy podkreślić, że organizmy ludzkie są w pewnym stopniu zaadaptowane do większości spotykanych czynników środowiskowych. Poszczególnych ludzi charakteryzuje jednak zróżnicowana tolerancja i zróżnicowane możliwości adaptacji stosunku do zmian zachodzących w zakresie czynników i bodźców środowiskowych. Zdolność przystosowania to przede wszystkim umiejętność i możliwość prowadzenia odpowiedniego trybu życia, ograniczenie konsumpcji pokarmów, których nadmiar wywiera niekorzystny wpływ z punktu widzenia zdrowotnego, bytowanie w nowych warunkach środowiskowych, a w tym i klimatycznych, unikanie bądź maksymalne ograniczenie możliwości wpływu na organizm człowieka tych czynników środowiskowych, których rola nie została jeszcze jednoznacznie określona.
ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ZDROWIA
Aby w organizmie człowieka mogły w sposób prawidłowy dokonywać się procesy wzrostu i rozwoju, rozwijać fizjologiczne funkcje i czynności narządów potrzebuje on oprócz materiałów energetycznych i budulcowych odpowiednich regulatorów w postaci hormonów, oraz nie wytwarzanych przez organizm biopierwiastków i witamin, spełniających najczęściej rolę biokatalizatorów wielu reakcji, przyspieszających zazwyczaj ich przebieg i tym samym umożliwiających m. in. wykorzystanie energii zawartej w pożywieniu. Ich niedobory lub braki powodują powstanie określonych zmian chorobowych, bądź predyspozycję do nich.
Naturalne środowisko zewnętrzne człowieka to wszystko to, co nas otacza, co z zewnątrz wpływa bezpośrednio lub pośrednio na jego organizm. Najważniejszymi elementami środowiskowymi jest: woda, powietrze, gleba, produkty spożywcze, czynniki pogodowo klimatyczne. Każdy człowiek jest przywiązany do jednego źródła wody pitnej, dlatego jej mineralny skład i skażenie odgrywają jedną z decydujących ról w warunkowaniu zdrowia człowieka. Woda jest podstawowym składnikiem organizmów żywych. Stanowi ¾ masy ciała człowieka. Organizm nasz potrzebuje 2,5 litra wody dziennie. Bez wody człowiek umiera w ciągu 5-8 dni. Powietrze atmosferyczne odgrywa pośrednią rolę w warunkowaniu zdrowia człowieka. Jego prawidłowy skład, ciśnienie, czy wilgotność są niezbędnymi elementami właściwej wymiany gazowej. Czynniki pogodowo – klimatyczne mają na zdrowie zazwyczaj doraźny wpływ. Różny typ klimatu w odmienny sposób warunkuje lub regeneruje zdrowie. Gleba wpływa na zdrowie człowieka w sposób pośredni przez warunkowanie składu produktów spożywczych roślinnych (a przez nie także zwierzęcych).
Wielkie znaczenie dla naszego zdrowia ma wypoczynek na świeżym powietrzu i kontakt
z przyrodą. Kontakt z przyrodą przyspiesza regenerację naszego organizmu, usuwa zmęczenie spowodowane stresem, pracą umysłową.
Praca zbiorowa pod redakcją J.B. Karskiego; Promocja zdrowia; IGNIS; Warszawa 1999 r.
Promocja Zdrowia, Jerzy Karski (red.), wyd. 3, Warszawa: IGNIS, 1999
Ostrowska A., 1999, Styl życia a zdrowie, z zagadnień promocji zdrowia, PAN, Warszawa
WHO (World Health Organization), 2012, informacje dostępne na stronie internetowej
Artykuł opracowała: Monika Pawlik