Najczęściej występujące wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym
Najczęściej występujące wady wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym
Wady wymowy kojarzą nam się najczęściej z tym, że dziecko nie potrafi wymawiać określonych głosek, przez co mowa staje się zniekształcona, czasem niezrozumiała. Wady wymowy, mogą wynikać również z nieprawidłowego ułożenia warg i języka podczas artykulacji.
Nauka prawidłowej wymowy jednym dzieciom przychodzi z łatwością, inne mają z tym duże problemy. Profilaktyka wad wymowy jest ściśle związana w umiejętnością prawidłowego ssania, odgryzania, żucia i przełykania. Wiąże się również z możliwościami poznawczymi dziecka. Dziecko w dużej mierze uczy się poprzez naśladowanie i poprzez pozytywne doświadczenia. Dziecko musi poczuć, że mówienie jest opłacalne, że przynosi mu wymierne korzyści. Kolejne sylaby, dźwięki, pierwsze słowa wypowiadane przez dziecko są przez nas nagradzane i tak mowa nabiera znaczenia komunikacyjnego.
Jeśli dziecko nie zaczyna mówić lub jego mowa jest niezrozumiała (dziecko mówi po swojemu – swoim językiem) budzi to nasz niepokój. Należy jednak pamiętać o tym, że głoski, tak jak inne umiejętności motoryczne, pojawiają się etapami, w określonej kolejności.
Kolejność pojawiania się głosek:
do końca 1 roku – /p, b, m, pi, bi, mi/
ok. 1 – 2 – /ś, ź, ć, dź oraz ń, j/
ok. 1,5 – 2,5 – /k, g, ch, ki, gi, chi/
ok. 2 – 2,5 – /f, w, fi, wi/
ok. 2,5 – 3,5 – /l/
ok. 3 – 4,5 -/s, z, c,dz/
ok. 4,5 – 6 – /r/
ok. 5 – 6(7) – /sz, ż, cz, dż/
Oczywiście są to ramy ogólne i odstępstwa od tej kolejności zdarzają się dość często, ale dzięki takiemu usystematyzowaniu głosek, możliwa jest ocena dziecka pod względem artykulacyjnym.
Najczęstsze wady wymowy:
SEPLENIENIE – nieprawidłowa artykulacja głosek /s,z,c,dz/, /ś,ź,ć,dź/, /sz,ż,cz,dż/, najczęstszym zaburzeniem w obrębie tych głosek jest seplenienie międzyzębowe, polegające na artykulacji głosek z wsuniętym między zęby językiem, może to dotyczyć również głosek /t,d,n/.
ROTACYZM – nieprawidłowa artykulacja głoski /r/, zamienianie jej na głoskę /l/ lub /j/, lub pomijanie głoski /r/ w wymowie.
KAPPACYZM I GAMMACYZM – nieprawidłowa realizacja głosek /k,g/, zamienianych najczęściej na /t,d/.
LAMBDACYZM – nieprawidłowa artykulacja głoski /l/, najczęściej zamieniana na /j/, lub pomijana w wymowie;
DYSLALIA WIELORAKA – zaburzenie polegające na występowaniu jednocześnie kilku wad wymowy. W takiej sytuacji mowa dziecka jest bełkotliwa, niezrozumiała dla otoczenia, gdyż ilość zaburzanych głosek jest tak duża, że wyrazy nie przypominają swojego prawidłowego brzmienia.
RYNOLALIA – inaczej nosowanie, polega na tym, że wymowa ma pogłos nosowy. Dziecko wymawia głoski prawidłowo, a mimo to mowa nie jest w pełni zrozumiała, gdyż mowa nie jest kierowana z ust, tylko przez nos. Najczęstsze przyczyny rynolalii to: przerośnięty trzeci migdał, polipy w nosie, krzywa przegroda nosowa, częste, nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.
Często spotykamy się z pytaniem, kiedy należy zgłosić się z dzieckiem do logopedy. Otóż należy zgłosić się zawsze, gdy mamy wątpliwości dotyczące artykulacji dziecka. Logopeda dokona diagnozy i wyjaśni mechanizmy wpływające na zaburzenia w rozwoju prawidłowej artykulacji, oceni etap rozwoju mowy, określi rodzaj wady wymowy i da wskazania do terapii, lub też rozwieje nasze wątpliwości.
Wśród dzieci przedszkolnych dużą grupę stanowią dzieci z wadą wymowy. Poniżej prezentuję przykładowe ćwiczenia do zastosowania w terapii jak i profilaktyce wad wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym.
Przykłady dla dzieci młodszych:.
1. „ Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze (np. piłki, kasztana, kamienia), rozpoznawanie odgłosu przez dzieci. Uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, drapanie po szkle, stole.
2. Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności (cicho – głośno).
3. Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.
4. Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.
5. Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.
Przykłady dla dzieci starszych:
1. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu (stawiamy tyle klocków, klaszczemy tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu).
2. Wydzielanie sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa (na ręce) przy wybrzmiewaniu sylab.
3. Nazywanie obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.
4. Wyszukiwanie imion dwu- i trzysylabowych.
5. Wyszukiwanie słów z podaną przez n-la sylabą.
6. Dzielenie na głoski łatwych a następnie coraz trudniejszych słów.
7. Ćwiczenia z paronimami: bułka – półka, domek –Tomek, koza – kosa itp.
8. Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej.
Ćwiczenia oddechowe: poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy. Ćwiczenia prowadzone są najczęściej w formie zabawowej, przy wykorzystaniu różnych środków, np. piórek, piłeczek, wody mydlanej, chrupek, wiatraczków itp.
Przykłady:
1. Dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek, na kulkę z waty, na wiatraczek.
2. Chłodzenie „gorącej zupy” – dmuchanie ciągłym strumieniem.
3. „Zdmuchiwanie mlecza” – długo, aż spadną wszystkie nasionka.
4. Naśladowanie lokomotywy – wydmuchiwanie „nadmiaru pary” – ffff, szszsz.
5. Nadmuchiwanie balonika.
6. Naśladowanie syreny – „eu-eu- eu”, „au-au-au” – na jednym wydechu.
7. Liczenie na jednym wydechu.
8. Powtarzanie zdań na jednym wydechu – najpierw krótkich, potem coraz dłuższych.
9. Naśladowanie śmiechu różnych osób: Cha- Cha- Cha!, ho- ho-ho! .
Ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych
U większości dzieci z wadą wymowy występuje obniżona sprawność narządów artykulacyjnych (języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego). Czasem przyczyną wady wymowy są nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy, np. zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, przerośnięty język, zbyt duża masa języka, itp. Przyczyną bywają także, szczególnie u dzieci młodszych, nieprawidłowe nawyki związane połykaniem lub oddychaniem. Konieczne są w tych wypadkach ćwiczenia motoryki narządów mowy i prawidłowego połykania. Optymalną sytuacją byłoby, gdyby ćwiczenia prowadzone były według zaleceń logopedy.
Ćwiczenia warg:
1. Wymawianie na przemian „a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej.
2. Oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „iii”.
3. Zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „uuu”.
4. Naprzemienne wymawianie „i – u”.
5. Cmokanie, parskanie (wprawianie warg w drganie).
6. Wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u, i-a, u-o, o-i, u-i, a-o, e-o itp.
7. Wysuwanie warg w „ryjek”, cofanie w „uśmiech”.
Ćwiczenia języka:
1. „Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta.
2. Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.
3. Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych (krążenie językiem).
4. Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
5. Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.
Ćwiczenia policzków:
1. Nadymanie policzków – „gruby miś”.
2. Wciąganie policzków – „chudy zajączek”.
3. Naprzemiennie „gruby miś” – „chudy zajączek”.
4. Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.
Opracowała Monika Pawlik
Pomoc logopedyczną oferuje Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Tomaszowie Maz.
Ul. Majowa 1/13, 97-200 Tomaszów Mazowiecki
Telefon: 44 723 34 86
Godziny otwarcia: poniedziałek – czwartek 8.00 – 18.00
piątek 8.00 – 16.00